سفر به دیار هامون سیستان بلوچستان

سه‌شنبه 15/7/93

هرچی می‌گذرد، بیش­تر ایمان می‌آورم که وقایع و اتفاقاتی که در زندگی پیش پای ما قرار می‌گیرند، جواب خواست و اشتیاق خودمان­اند. من از کِی دلم می‌خواسته بروم سیستان و بلوچستان؟ مفهوم سفر برای من چیزی در حد کریستف کلمب و کشف قاره آمریکایش را تداعی می‌کند. یعنی کشف جا‌ها و چیزهای ناشناخته. جایی که دیگران هم می‌روند- مثل شمال- که دیگر کشف­ وشهودی ندارد.

 

هدف ما از تکرار سفرهای این­جوری مثل سالی یک­بار شمال، بیش­تر تکرار تجربه‌ها و خاطرات گذشته است. این وسط فراموش می­کنیم که جهان هستی تکرارناپذیر است. ولی سفر به مفهوم مطلق، یعنی جایی که تازه کشفش کنی و به جغرافیای شخصی‌ات اضافه‌اش کنی. و سفر به منطقه مکران –که پیش از این اسمش را هم نشنیده بودم- از این جنس سفر‌ها است.

 

* یک لانگ­شات از منطقه مکران

 

در چابهار، اول در ساختمان‌های ویلایی شهرکی که مال نیروی دریایی ارتش است مستقر می‌شویم. و اصلاً تا جایی که من می­فهمم این­جا مگر چیزی هم هست که مال ارتش نباشد؟ آدم خیال می‌کند که این بندگان خدا قبل از سال ۸۶ و این­که فیل ارتش یاد آبادی این منطقه بیفتد، چه­طور زندگی می‌کرده‌اند.

 

اولین برنامه ما در چابهار، بازدید از دانش‌گاه دریانوردی و علوم دریایی است. دانش­گاهی که از اسمش برمی­آید فقط مربوط به دریا و دریانوردی و علوم مربوط به آن باشد، ولی دانش‌کده مدیریت و علوم انسانی هم دارد. در یکی از کلاس‌ها مستقر می‌شویم تا دکتر عبدالغفور جهان‌دیده کمی از ویژگی­ها و شرایط منطقه برایمان بگوید.

 

 

* برای که زیباست شب واقعاً؟!

 

جانم برایتان بگوید که همین شب اول می‌خواهم برایتان یک قصه تعریف کنم که باورش برای خودم هم خیلی سخت است. قصه کسی که کم­وبیش هجده سال بود زندگی مجردی و نیمه­مجردی داشت و دور از خانواده زندگی می‌کرد. در این هجده سال، شب‌های زیادی را در خوابگاه، خانه مجردی تک­نفره، خانه مجردی چندنفره، مسافرخانه‌های ارزان­قیمت و حتی هتل‌های چندین و چندستاره گران­قیمت، جاهایی که مجبور بود روی تخت بخوابد و تخت‌ها هم دوطبقه بود، بر خلاف بقیه تخت بالایی را انتخاب می‌کرد.

 

ولی یک شب در یکی از این سفر‌ها، نصف شب توی خواب غلت زد. تازه وقتی فهمید توی محاسبه‌اش برای عرض تخت یک مثبت و منفی اشتباه کرده که دیگر دیر شده بود. جاذبه هم زبان نفهم‌تر و نامرد‌تر از این حرف‌ها است. حتی به کاشفش که جناب نیوتن هم باشد رحم نکرد، چه رسد به قهرمان قصه ما. بنابراین شاتالاپ...

 

می‌خندید؟ تازه غافل­گیری قصه هنوز مانده. دوست دارم گریه کنید. ولی اگر خنده‌تان هم گرفت، اشکالی ندارد. من طاقتش را دارم. آماده‌اید؟ خب... باید بگویم که شخصیت اصلی این داستان خود من هستم.

 

در لحظه سقوط، صدای شاتالاپ بیرونی با صدای برخورد استخوان‌های کتف چپ و زانوی چپم با کف زمین بی‌فرش اتاق در گوشم پیچید. وقتی همه از خواب بیدار می­شوند و و چراغ‌ها را روشن می­کنند، می­فهمم صدا در کل خانه پیچیده و نه در گوش من. دورم جمع می­شوند و خواب­آلود و ناباور نگاهم می­کنند.

 

مخلوطی از درد شدید، دست و پاچلفتی بودن و خجالت با هم قاتی می­شود. یک لحظه، هزار و یک سوال ذهنم را پر می‌کند؛ حالا با این کتف دررفته و زانوی شکسته چه غلطی باید بکنم؟ کی و چه­جوری باید من را برگرداند تهران؟ تا چند وقت از کار و زندگی می‌مانم؟ چه­طور باید برای ملت توضیح بدهم چی شده که بهم نخندند؟

 

هم­زمان حالت تهوع می‌آید سراغم. بچه‌ها بلندم می‌کنند و می‌برندم روی یکی از کاناپه‌های هال. تو‌‌ همان حس­و­حال، خودم حواسم هست که دست و پای شکسته را نباید خیلی تکان داد. سعی می­کنم سنگینی­ام را نیندازم سمت چپ. بعد به این نتیجه می‌رسم که چون دارم فکر می‌کنم، پس مخم سالم است، مشاعرم کار می‌کند. مخ... این مخ لامصب... تنها جایی است که التماس می‌کنی و هیچ­وقت از کار نمی‌افتد. هی می­گویند تنبلی بد است. همین تنبلی وادارم کرد کوله­پشتی‌ام را‌‌ به جای کمد همان­جا پای تخت ول کنم. وگرنه معلوم نبود چی می‌شد.

 

بچه‌ها همان­طور ایستاده­اند و بروبر نگاهم می‌کنند. خنده­دار است؛ ولی بالاخره مجبور می‌شوم بگویم برایم آب قند بیاورند.  چندتا سوال مسخره می‌پرسند که مثلاً سطح هوشیاری‌ام را بسنجند. آب قند دوم را که سر می­کشم، تهوعم بیش­تر می‌شود. باید از کوله پشتی‌ام ممنون باشم. آرام­آرام پلک­هام سنگین می‌شود. دمِ خواب گرم که بر درد غلبه می­کند.

 

 

چهارشنبه 16/7/93

 

* یه بار دیگه بپر عمو ببینه!

برنامه‌ای که امروز برایمان تدارک دیده‌اند، بازدید از اسکله و ناو کلات است. اول کار، با اشاره ناخدای سفیدپوش یک سرباز می‌رود روی سکویی که کمی با اسکله فاصله دارد، نوشته‌ای را از جیبش در می‌آورد و می‌خواند. فاصله سکو تا جایی که ما هستیم زیاد است و کسی چیزی نمی­شنود. بعد شیرجه می‌زند توی آب. با لباس و پوتین. بعد سربازان تکاور دریایی برایمان مانور می‌دهند. از داخل دریا با قایق و وسایل دیگر به سمت دشمن فرضی در خشکی پیش­روی می‌کنند و پدرش را درمی­آورند.

 

بعضی بچه‌ها شیرجه سرباز اولی را از روی سکو ندیده‌اند. ناخدا علامت می‌دهد و سرباز بدبخت، خیس و سنگین و آب­چکان دوباره از سکو بالا می‌رود و با فرمان ناخدا دوباره شیرجه می‌زند توی آب. بیچاره هرچی تو دلش بارمان کند، حق دارد.

 

 

* زندگی ادامه دارد

 

به سمت بندر گوا‌تر که حرکت می‌کنیم، یکی از مسئولان میراث فرهنگی چابهار با ما همراه می‌شود و در حین حرکت اتوبوس درباره شرایط مختلف منطقه برایمان توضیح می‌دهد. توی مسیر از کنار کوه‌هایی رد می‌شویم که شکل‌های عجیب و غریبی دارند. بهشان می­گویند کوه‌های مریخی. از دور حس می کنی اگر دست بزنی مثل پودر بچه نرم است.

 

کنار جاده کپری برپا کرده‌اند برای فصل گردش‌گری. مسئولش یک پیرمرد بلوچ است. نماینده میراث فرهنگی باهاش خوش­وبش می‌کند و از تازه‌های آن­جا می‌پرسد. پیرمرد با زبان بلوچی و فارسی قاتی جواب می‌دهد. بچه‌ها شروع می‌کنند سوال کردن. پیرمرد به فارسی مسلط نیست. بعضی وقت‌ها کاملاً بلوچی جواب می‌دهد. چه بسا خیلی از حرف‌های فارسی ما را هم نمی‌فهمد. به مهدی قزلی می‌گویم که به نظرم یک سفر این­جوری نیاز دارد به دم­خور شدن و هم­کلامی با آدم‌های آن منطقه. این کار هم نیاز دارد به زمان بیش­تر و صد البته نفرات کم­تر.

 

مسئول میراثی از پیرمرد بلوچ حال هندوانه­هاش را می‌پرسد. لبخند می‌دود به چهره مرد. می‌رود پیش باغچه‌اش که کنار کپر درست کرده و توش هندوانه کاشته. می‌نشیند کنارش و عاشقانه نگاهش می‌کند. بعد با احتیاط سه چهارتا هندوانه کوچولو را برمی­دارد و به ما نشان می‌دهد. به بلوچی هم چیزهایی می‌گوید که نمی‌فهمیم. هندوانه‌ها اندازه پرتقال‌اند. دور باغچه را با لاستیک و قوطی خالی روغن و هرچی توی آن بیایان بی‌آب و علف گیرش آمده پوشانده که آفتاب نخورد.

 

وسط این بیابان بی‌آب و علف، این بوته و هندوانه­های کوچکش، یعنی زندگی. یعنی خود خود زندگی. می‌شود برایش تیتر زد: «زندگی ادامه دارد».

 

 

* بندر گوا‌تر؛ بندر زرخیز سابق

 

وقتی به گوا‌تر می‌رسیم، گلاب به رویتان دارم از فشار سوراخ می‌شوم. درد کتف و زانو هم کلاً قرار نیست در این سفر دست از سر ما بردارد. بندر گوا‌تر در منتهی الیه جنوب شرقی ایران است. در آخرین نقطه مرزی و جایی که چابهار به خط تماس با مرز پاکستان می‌رسد. در جست‌و‌جوهای اینترنتی از اینجا به عنوان «بندر زرخیز» نام می‌برد. ولی دروغ چرا؟ زرخیز کجا بود؟ جایی که ما می‌بینیم هیچ نشانی از زر ندارد.

 

آن طرف‌تر چند تا بلوچ توی یک قایق دارند به تور ور می‌روند. یکی از ناخداهای نیروی دریایی برایمان از اهمیت این­جا می‌گوید. همه فعل‌ها گذشته است. رونق این­جا، اهمیت این­جا، استراتژیک بودن این­جا مال گذشته است. واقعیت این است که گوا‌تر به عنوان بخشی از منطقه مکران، حالا یک بندر دورافتاده و متروک است؛ جایی در نقطه صفر مرزی که دو سه تا سرباز مادرمرده یک­لاقبا با تمام وجود از مرز پرگهر دفاع می‌کنند. یکیشان دیلاق است و چشم­های روشنی دارد.

 

فکر می‌کنم چه داستانی می‌شود داستان سربازی تنها در نقطه صفر مرزی؛ سربازی که معلوم نیست اگر اتفاقی بیفتد تک­وتنها قرار است از چی محافظت کند. سربازی که همین تفنگش - اگر پلاستیکی نباشد و فشنگ داشته باشد- قبل از این­که ابزار دفاعی‌اش باشد، تهدیدی حساب می‌شود برایش. می‌شود تخیل کرد. ولی ماتریال کم است و قطعاً باسمه‌ای می­شود. با این سُک­­سُک کوتاه هم نمی‌شود اطلاعات جمع کرد.

 

روبه روی ما پاکستان است؛ جایی که ادامه همین­جا است. آن‌ها به جای گوا‌تر ما بهش می‌گویند «گوادِر». ناخدا توضیح می‌دهد که منظره شب‌های این­جا وقتی چراغ‌های آن­طرف آب روشن می‌شود، دیدنی است. ولی از چراغ‌های این طرف چیزی نمی‌گوید.

 

توی این فاصله بعضی بچه‌ها رفته‌اند دم ساحل. دارند گوش‌ماهی‌های بزرگ جمع می‌کنند. دلم می‌خواهد بروم. ولی درد کوفتگی از بالا با فشار از پایین، معجون عجیبی درست شده. دیگر نمی‌توانم خودم را نگه دارم. می‌روم پیش بلوچ‌های صیاد. حدس می‌زنم دارند تورشان را تعمیر می‌کنند. سلامی و علیکی و با خجالت طرح مسأله می‌کنم. همه‌شان جوان‌اند و لباس‌های محلی سفید و بلند پوشیده­اند. ریش‌شان بلند است و سبیل ندارند.

 

انگار مسئولیت‌ها از قبل تقسیم شده، یکی­شان از قایق می‌آید پایین. آن طرف‌تر یک تانکر آب است. سر یک بطری نوشابه خانواده را ناشیانه بریده‌اند و بهش نخ بسته‌اند و شده دلو. می‌اندازد توی تانکر و می‌کشد بالا و می­ریزد تو آفتابه. می‌گوید آب شیرین است. می‌شود حدس زد که با چه والذاریاتی آن را تا این­جا آورده­اند. عذاب وجدان می‌گیرم که قرار است این آب را با خودم ببرم دست­شویی. دیدن این‌ها خیلی خوب است برای بالا بردن درک ما که شیر آب را باز می‌گذاریم به امان خدا.

 

ازکاروبارشان می­پرسم. می‌گوید فصلی است. اول هفته می‌آیند این­جا برای صید و جمعه بر می‌گردند روستا. فکر می‌کنم این­جا که اداره و ساعت کار مفهومی ندارد. روزهای هفته برایشان چه فرقی دارد؟

 

همین موقع‌ها نگاهم می‌­خورد به داخل کپر کناری. یکی دارد نان می‌پزد. چه­قدر دلم می‌خواهد نانش را امتحان کنم. ولی این­جا آدم خجالت می‌کشد از این بنده­خدا‌ها چیزی بخواهد. یک لقمه هوسیِ من می‌تواند لقمه‌ای از قوت لایموت این جماعت باشد که آمده‌اند روزی­شان را از دل دریای این بندر متروک بیرون بکشند. بندری که در زمان‌های نه چندان قدیم برای خودش بروبیایی داشته و حالا به این روز افتاده.

 

لابه­ لای حرف‌های ما جوانک نانوا می‌آید و با کمی آب خمیرهایی را که با سماجت به تشت بزرگ پلاستیکی‌اش چسبیده‌اند، تمیز می‌کند. حتی دیدن این صحنه هم از هوسم برای امتحان نان جوانک کم نمی‌کند.

 

تا برگردم، وقت رفتن شده. بچه‌ها تا توانسته‌اند، گوش ماهی جمع کرده‌اند به چه بزرگی و خوشگلی. نمونه‌­شان را تا حالا ندیده‌ام. خیلی خوشگل‌اند. پای چلاق مجال نمی‌دهد به دو بروم و برگردم. ضمن این­که حس غریبی می‌گوید این‌ها را نباید برداشت، مال این‌جا است. گمانم چیزهایی که من پیش صیاد‌ها دیدم، خیلی بکر‌تر از گوش ماهی‌ها باشد. صیادان بلوچی که تنها وارثان این بندر زرخیز سابق­اند و دارند به وظیفه تاریخی­شان برای حفظ این میراث اجدادی عمل می‌کنند.

ناهار را در پایگاه شهید نظافت می‌خوریم.

 

* بازار محلی، محصولات جهانی

 

بازار محلی این­جا تصورم را از یک بازار محلی و سنتی به هم می‌ریزد. خبری از محصولات محلی و این­جور چیز‌ها نیست. کسی با چوب و پارچه سایبان نزده و روی زمین ننشسته که تولیدات خانگی و دستی خودش را بفروشد. این­جا فقط یک خیابان است که آدم‌ها در مغازه‌شان نشسته‌اند و جنس استوگ می‌فروشند. جنس استوگ یعنی کفش و لباس. به همین سادگی.

 

 

یاد فروش‌گاه‌های تاناکورایی می‌افتم که یک نمونه‌اش میدان ولی‌عصر اول کریم‌خان است و یکی‌دوبار محض کنجکاوی دوری توش زده‌ام. برای آدم بدخریدی مثل من جذابیتی ندارد. به فرضِ پسندِ مدل‌های اجق­وجق هم نمی‌توانم تصور کنم که لباس دست دوم یکی دیگر را تنم کنم. حالا کفش را می‌شود یک کاریش کرد. ولی نه با قیمت‌های گران تاناکورای تهران.

 

با بچه‌ها همین‌جور بی‌هدف قدم می‌زنیم و یک­هو سر از یکی از همین کفش‌فروشی‌ها درمی­آوریم. قیمت‌ها وسوسه‌کننده است و چیزهای خوبی هم بین کار‌ها پیدا می‌شود. مخصوصاً که یک جوانک قزوینی این‌کاره هم آن‌جا است که معلوم است از قبل با صاحب مغازه رفیق است و ازش جنس می‌برد. خوش­تیپ است و سیگار از دستش نمی‌افتد. لحن صحبتش مثل بچه‌های تهران است. چند سالی هم تهران بوده و بعد رفته قزوین شهر خودش و آن‌جا در یکی از میدان‌های اصلی مغازه زده. فقط هم تو کار کفش استوگ است. حالا فرت و فرت توی مغازه دربسته سیگار می‌کشد و به داعش فحش می‌دهد. برای خرید غیر از این‌جا به عراق هم می‌رفته و حالا داعش کاسبی‌اش را خراب کرده. پیدا کنید رابطه کفش استوگ و داعش را.

 

می‌گوید این‌ها را مؤسسات خیریه آن‌ور جمع می‌کنند برای بدبخت بیچاره‌های جهان سوم. بعد کُنارکی‌ها می‌روند توی‌‌ همان گونی از پاکستانی‌ها می‌خرند. برای من که آدم مارک‌بازی نیستم و به خاطر کف پای صافم همیشه مشکل کفش دارم، حضورش مغتنم است. با هم یک کتانی انتخاب می‌کنیم. مارک UK، ساخت انگلستان. نوی نو است. فقط سرپنجه‌هاش کمی گشاد است که آن هم با کفی حل می‌شود.

 

صاحب مغازه می‌گوید ۱۲۰ تومان. اسمش عبدالصمد خان‌زاده است. به قول جلال به ۷۰ تومان صاحب کفشی می‌شوم که لابد یک انگلیسی چند روزی پوشیده و بعد داده که یک بدبخت بیچاره جهان سومی بپوشد و حالا من صاحبش شده­ام.

 

* و بالاخره عکس می­گیرم

 

صبح برق بیمارستان رفته بود و عکس نگرفتم. درد هنوز هست. می‌توانم تحملش کنم. ولی فکر و خیالی را توی سرم چنبره زده، نه. فقط به این امید می‌توانم ادامه بدهم که امشب عکس بگیریم و خیالم راحت بشود. وگرنه دیوانه می‌شوم.

 

توی چابهار، بعد از شام دیگر کوتاه نمی‌آیم. حضرات ارتش جوری رفتار می‌کنند که من نازک نارنجی‌ام. حرفشان این است که اگر چیزیت بود و جاییت شکسته بود، نمی‌توانستی دوام بیاوری. حوصله بحث ندارم. انگ عزیزدردانگی را هم قبول می‌کنم. فقط باید عکس بگیرم. بالاخره قانع می‌شوند من را برسانند بیمارستان.

 

وقتی دکتر عکس را می‌نویسد، می‌دوم سمت رادیولوژی. معلوم می‌شود فقط زانوم را نوشته. دوباره برمی­گردم و صبر می‌کنم از دست­شویی برگردد و عکس کتفم را هم بنویسد.

 

شکر خدا سالم است. فقط کوفتگی است. جناب سروان نمی‌گذارد هزینه عکس‌ها را حساب کنم.

 

صبح می‌بینم هیچ کس طبقه دوم تخت نخوابیده.

 

 

پنج شنبه 17/7/93

 

 

* جاذبه توریستی روستای آب­کوهی

 

در مسیر جاسک، جایی پیاده می‌شویم. بلافاصله کلی بچه قدونیم­قد دورمان را می‌گیرند و دستشان را به سمتمان دراز می‌کنند. خیال می‌کنی در یکی از قبایل آفریقایی فرود آمده‌ای، نه یک روستای کپرنشین بلوچستان. صحنه رقت­بار و شوک­آوری است. هرکس هرچی دم دستش دارد می‌دهد به بچه‌ها. بیسکوئیت، شکلات، میوه‌هایی که از میان­وعده مانده. بعضی‌ها هم دست به جیب شده‌اند و به بچه‌ها پول می‌دهند. در رأس این گروه، شیخ شیرین­کار است. لابد فکر می‌کند با این کارش ریشه فقر را از روی زمین برمی­چیند.

 

تنها کاری که به عقلم می‌رسد بکنم، این است که دوربینم را درمی­آورم و عکس می‌گیرم. نمی‌فهمم برای چی. جاذبه توریستی است؟ باعث افتخار است یا چی؟ نمی‌دانم. این تنها کاری است که بلدم این جور وقت‌ها بکنم. پول هم داشته باشم پخش نمی‌کنم. راهش این نیست. تکراری است؛ ولی عمیقاً به ضرب­المثل ماهی­گیری یاد دادن به جای ماهی دادن اعتقاد دارم.

 

نمی‌دانم از کجا سروکله یکی­دو تا گونی بزرگ پفک پیدا می‌شود. بچه‌ها با دیدن پفک عنان از کف می‌دهند و هجوم می‌آورند. بچه‌هایی که پفک‌ها را قسمت می‌کنند، هرچی تلاش می­کنند، نمی‌توانند عدالت را تمام و کمال برقرار کنند. بزرگ‌تر‌ها و پرزورتر‌ها دوسه تا می­گیرند و ضعیف‌تر‌ها هیچی. این‌ قانون طبیعت است.

 

از ضعیف­تره عکس می‌گیرم. چیزی ته چشم­هاش است که انگار خودش هم از وضع خودش تعجب می‌کند یا شاید هنوز برایش عادی نشده. چیزی که می‌گوید شاید او قرار است برای این­جا کاری بکند. مردم را متوجه وضع رقت­انگیزشان بکند و سوقشان بدهد به این سمت که خودشان برای خودشان کاری بکنند. کاری بکنند که از این چرخه نکبت­بار فقر و عسرت نجات پیدا کنند.

 

با بچه‌ها چندتا عکس دسته­جمعی هم می‌گیریم. باز نمی‌دانم برای چی. مسخ شده‌ام انگار. عکس می‌گیرم فقط برای این­که کاری کرده باشم. برای این­که غلظت چسب­ناک زمان را پس بزنم تا بیفتد روی غلطک و راحت‌تر پیش برود.

 

موقع برگشتن می‌فهمم اسم این جاذبه توریستی، روستای «آب­کوهی» است و برای دیدنش حداقل ۴۵ دقیقه از جاده اصلی خارج شده‌ایم.

 

بالاخره خسته و کوفته می‌رسیم جاسک. اقامتمان جایی است به نام هتل دریا که مال نیروی دریایی ارتش است. جز جماعت نیروی دریایی، گذار کم­تر کسی به این­جا می‌افتد. سر و وضعش بدک نیست، اما کلمه هتل کمی به تنش زار می‌زند. ولی حالا که به سردرش نوشته‌اند هتل، ما هم می‌گوییم هتل، خوبیت ندارد.

 

 

جمعه 18/7/93

 

* جنگل‌های حرا

برنامه بعدی دیدن جنگل‌های حرا با قایق‌های گشتی است. یک جاشو این­جا است با صورت فتوژنیک آفتاب­سوخته که جان می‌دهد برای گپ زدن و عکس گرفتن. مجالش اما نیست. برای سفر تحقیقی مردم‌شناسی باید تعداد آدم‌ها کم باشد و اختیار برنامه دست خودت باشد.

 

سوار قایق که می‌شویم، دوباره شیطنتم گل می‌کند. حس می‌کنم الان وقت خوبی است برای انتقام سکوت –یا بهتر بگویم- خفقان ناخواسته اتوبوس. روی قایق ضرب می‌گیرم و «سیِ دختِ هاجرو» می‌خوانم. چند تا از بچه‌ها دست می‌زنند. ولی کسی جسارت دم گرفتن ندارد. وسط تالاب که گویا اسمش آذین است، راهمان از هم جدا می‌شود. هیچ خانمی هم در قایق ما نیست. فرصت مناسبی است که بعضی از عناصر معلوم­الحال و هوس­باز گروه که هوس آب­تنی کرده‌اند، شیرجه بزنند وسط تالاب. قایق­ران اطمینان می‌دهد که این­جا هیچ خطری کسی را تهدید نمی‌کند. یکی از بچه‌ها برگ‌های حرا را امتحان می‌کند و می‌گوید ترش است.

 

من مصدومم و همین که با کتف آسیب­دیده روی قایق ضرب می‌گیرم، یعنی ‌‌نهایت جان­فشانی. کار دیگری لازم نیست بکنم؛ نه شنا، نه امتحان برگ­های حرا.

 

 

* ما یک اتفاقیم

 

تا جلوی مسجد جامع شهرستان سیریک برای نماز پیاده شویم، یک چرت دیگر زده‌ام. نماز جمعه تمام شده و هم­زمان با ورود ما امام جماعت هم از مسجد خارج می‌شود. ولی انگار همه برای آمدن ما توجیه شده‌اند و می‌دانند جریان چیست. گویا لابه­لای خطبه‌ها ذکر خیر ما هم بوده. شوخی شوخی انگار حضور ما در منطقه یک اتفاق محسوب می‌شود.

 

 

تا وضو بگیریم، به ته مانده شربت آب لیمویی می‌رسیم که برای نمازگزاران تدارک دیده‌اند. یکی از بچه‌ها می‌گوید سرباز شیرازی­ای که مسئول این کار بوده، روز آخر خدمتش بوده و شربت آب­لیمو را با نیت شیرینی پایان خدمت خودش پخش می­کرده. از کیسه خلیفه بخشیدن یعنی همین.

 

* مهمانی رابینسون کروزوئه

 

بعد نماز می‌رویم فرمانداری سیریک برای دیدار با فرماندار و شهردار و بزرگان شهر و یکی از اهالی فرهنگ آن­جا که اسمش یادم نیست. این یعنی شوخی و جدی حضور ما در منطقه یک حادثه محسوب می‌شود. خسته و تشنه و گشنه‌ایم. ولی بالاخره قبلش باید محضر جناب میزبان را که فرماندار باشد، درک کرد.

 

شهردار با این جمله خوش­حالی‌اش را از حضور ما عیان‌تر می‌کند: «میل ما به دیدن شما از میل رابینسون کروزوئه هم به دیدن یک انسان در جزیره تنهایی‌اش بیش­تر است.»

 

مثال ادبی آقای شهردار و اشرافش بر ادبیات، جماعت نویسنده را سر ذوق می‌آورد. در عین حال دل آدم به درد می‌آید از حجم این همه غربت و تنهایی. آقای شهردار برای اثبات خوش حالی یک آس رو می‌کند. کی؟ وقتی اعلام می‌کنند ناهار امروز را مهمان ایشان هستیم. آن هم در منزل شخصی­شان.

 

انصافاً در مهمان­نوازی کم نگذاشته‌اند و خودشان را حسابی به زحمت انداخته‌اند. ناهار غذایی است محلی به اسم «هواری». مخلوطی از گوشت و برنج و نخود و نخودفرنگی با ادویه یا ادویه‌های محلی که طعمش خیلی برای ما آشنا نیست. معلوم است که به رسم مهمان­نوازی اندازه نگه داشته‌اند و خیلی ادویه نریخته‌اند. هواری اسم‌های دیگری هم دارد. بعضی‌ها بهش می‌گویند استانبولی. بعضی‌ها هم به اسم بریانی می‌شناسندش. با دانش من در حوزه آشپزی، در رسته قاتی­پلو‌ها می‌گنجد و برای همین به استانبولی بیش­تر شباهت دارد تا بریانی که آدم را یاد آن غذای چرب­وچیلی اصفهانی‌ها می‌اندازد.

 

 

 

میگوی سرخ شده هم هست. کنارش هم سالاد شیرازی و ترشی انبه و سبزی خوردن. بندگان خدا حسابی زحمت کشیده‌اند.

 

اسم کامل آقای شهردار عبدالحمید سعدینی است. مثل ۸۵ درصد اهالی سیریک، اهل تسنن و پیرو مذهب شافعی که گویا نزدیک‌ترین مذهب اهل تسنن است به تشیع. توضیح می‌دهند که این­جا با این­که اکثریت با اهل تسنن است، هیچ مشکلی با اهل تشیع ندارند و با هم در کمال صلح و صفا زندگی می‌کنند. نشان به آن نشان که در ترکیب شورای شهرشان فقط یک شیعه بوده و‌‌ همان یک نفر را هم به دلیل توان­مندی­هاش به عنوان رئیس انتخاب کرده‌اند.

 

* تفرج در سواحل لیسبون

 

بعد از خانه جناب شهردار، می‌رویم کنار ساحل؛ جایی که بهش می‌گویند ساحل لیسبون. تا جایی که من می‌دانم لیسبون پایتخت کشور پرتغال است. حالا چرا این­جا اسمش شده لیسبون؟ چون خورشید مثل ساحل لیسبون در روبه­رو غروب می‌کند. یعنی وقت طلوع یا غروب وقتی روبه دریای عمان می‌ایستی، خورشید درست روبه­رویت می‌آید بالا یا می‌رود پایین.

 

چه جالب! تا حالا به این فکر نکرده بودم که همیشه طلوع یا غروب خورشید در دریا را با زاویه دیده‌ام. چه کنار دریای شمال، چه در دریای جنوب.

 

در این نام گذاری ردپای پرتغالی‌ها به شدت هویدا است. بالاخره به استناد قلعه پرتغالی‌ها – که در این سفر می‌فهمم فقط یکی و در جزیره هرمز نیست- این منطقه زمانی محل عبور و مرور جدی برادران جهادگر پرتغالی بوده. خب طبیعی است در دوری از وطن احساسات نوستالوژیک­شان زده باشد بالا و عصر پنج­شنبه جمعه‌ای که از خود سیریک و اطراف برای تفریح می‌آیند به این ساحل – که تنها مکان تفریحی این­جا است- آن را با سواحل لیسبون خودشان مقایسه کنند و برای کم کردن غلظت آن احساسات اسمش را بگذارند لیسبون که دهنشان شیرین بشود. اسمی که تا حالا روش مانده و باعث شده اهالی این شهر و اطراف آن هم وقت گردش و تفریح بیایند این­جا؛ شاید دیدن لیسبون وطنی مثل تکرار حلوا چشمشان را به زیبایی لیسبون واقعی و دهانشان را به طعم گس ماءالشعیرهای آن­جا شیرین کند.

 

وقتی می‌گویم از شهرهای اطراف هم برای دیدن لیسبون می‌آیند، خیال نکنید اغراق می‌کنم. شاهدش چندتا جوانی هستند که عصر جمعه‌ای اَنَر اَنَر از میناب کوبیده‌اند تا این­جا. چیزی حدود ۸۰ کیلومتر. کارشان قاچاق سوخت است. با نیسان گازوئیل می‌رسانند به لنج‌ها که از آن­جا برود برای شیخ نشینان عزیز در دوبی و امارات. درآمد خوبی دارند. همانی که باهاش گپ می‌زنم و اسمش یادم نیست، می‌گوید شده تا ماهی ۱۵ میلیون هم درآمد داشته باشند. ولی خب عیبش این است که ممکن است گاهی یکی­شان را با تیر بزنند. فقط همین!

 

می‌گویم: «کسی خیلی کاری به کارتان ندارد؟»

می‌گوید: «خودشان می‌دانند. ولی پول می‌گیرند.»

 

ولی ماجرا این است که کار دیگری نیست در میناب. جوانک تا اول راهنمایی بیش­تر نخوانده. جوانک توضیح می­دهد که حساب‌هاشان چک می‌شود و تا به حد مشخصی نرسد، کسی کاری به کارشان ندارد. جل الخالق.

 

 

شنبه 19/9/93

 

* عاشق شدن روی ناوشکن

بعد صبحانه می‌رویم بازدید کارخانه کشتی­سازی. جانشین کارخانه برایمان درباره کارهای این­جا توضیح می‌دهد. عظمتی دارند جرثقیل‌های غول­پیکر و تجهیزات دیگر کارخانه. چند تا کشتی در حال ساخت یا در دست تعمیرند. یاد کارتون «یوگی و دوستان» می­افتم. فکر می­کنم حضرت نوح (ع) چه­طور دست تنها کشتی­اش را ساخت؟

برنامه بعدی بازدید از ناوشکن البرز است. کسی که برایمان توضیح می‌دهد، جانشین دوم ناوشکن است که بدن ورزیده‌ای دارد و در عین جدیت خیلی هم خوش­صحبت است. روی عرشه ناوشکن چندجور اسباب و ادوات جنگی مختلف هست به چه بزرگی.

بعد چند دسته می‌شویم تا او و همکارانش جاهای مختلف ناوشکن را بهمان نشان بدهند. من و چند نفر دیگر دنبال خودش می‌رویم طبقه پایین. تا جایی که مجال هست و می‌شود، جاهای مختلف ناو را برایمان توضیح می‌دهد.

برای من این چیز‌ها از هر چیزی مهم‌تر است. توی این ناوشکن چه­طور می‌شود نیازهای روانی و عاطفی را برآورده کرد؟ موسیقی چه نقشی دارد؟ کجا می‌شود رفت پارک به نیت قدم زدن؟ در گوش کی می‌شود یک شعر عاشقانه زمزمه کرد؟ کجا می‌شود یک کلمه عاشقانه شنید؟ بعد به خودم جرات می‌دهم و می‌پرسم با توجه به شرایطش در زندگی خانوادگی‌اش مشکلی ندارد؟ صادق‌تر از آنی است که فکر می‌کردم: «چرا نداریم؟ خیلی هم داریم.»

توضیح می‌دهد در تمام ۵ سالی که از ازدواجش می‌گذرد، مشکل داشته و چیزی هم حل نشده. بعد اشاره می‌کند به همکارش که دیروز از مراسم عقدکنانش برگشته. جوانک دیلاقی است با هیکل ورزیده و سر طاس. می‌گوید همین اول بسم ا... که آمده از پیش عروسش راه بیفتد سمت دریا و ناوشکن، سوال و جواب‌ها شروع شده: «کی می‌روی و کی برمی‌گردی و اصلا چرا می‌روی؟!»

ناخدا بیتی از حافظ می‌خواند که حالا یادم نیست. ولی نشان می‌دهد اهل دل و شعر و شاعری هم هست. بعد داستان بنده خدایی را می‌گوید که برای کسب دانش می‌رود پیش سقراط. ولی سقراط کلی شرط پیش پایش می‌گذارد و می‌راندش که میزان اشتیاقش را بسنجد. این مثال را می‌زند که از علاقه خودش به دریا و دریانوردی بگوید و این­که هیچ مانعی نمی‌تواند جلویش را بگیرد.

بعد می‌گوید اهل کتاب و فیلم و ورزش هم هست. می‌گویم: «آخه این­جا چه­طوری؟»

- اهلش که باشی پیدا می‌شه.

- چی می‌خوانی؟

- بالزاک، ساراماگو... همه چی.

آن­قدر ذوق زده می‌شوم که می‌بوسمش. این مکالمه کوتاه می‌شود یکی از نقاط عطف سفر برای من. حالا فکر می‌کنم چه­قدر دوست دارم حاضرم این­جا بمانم، توی یک مأموریت پدر و مادردار با‌هاشان زندگی کنم و روایتش را بنویسم. دیگر نمی‌ترسم. حتی اگر مأموریتی مثل جنگ با دزدان دریایی در خلیج عدن باشد.

نویسنده : جابر تواضعی

---